Ο Κόλπος Καλλονής είναι τμήμα της λεσβιακής υφαλοκρηπίδας και ως εκ τούτου ακολουθεί τη μοίρα της, εκείνη τη μοίρα του Αιγαίου κι αυτό πάλι τη μοίρα της Μεσογείου. Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε τις αλληλεξαρτήσεις αλλά έχουμε να δούμε τα τοπικά μας προβλήματα κι έτσι λογικό είναι να μη χαθούμε μέσα στα παγκόσμια.

Πριν από μερικές δεκαετίες, όταν πρωτοχρησιμοποιήθηκαν τα πλαστικά δίχτυα, σχοινιά και φελά και τα μηχανοκίνητα βαρούλκα, η υφαλοκρηπίδα της Λέσβου έσφυζε από ζωή, από την οποία ωφελούνταν και ο Κόλπος. Τώρα τα διχτυάρικα μπορούσαν να βγουν και σε βαθύτερα νερά και γέμιζαν τις ψαρόκασες με σκάρους, λαπίνες, χειλούδες, παντελήδες, σκορπιούς, σκορπίνες, αστακούς, κωλοχτύπες, καβουρομάνες, σαργούς, καμπανάδες, χελιδονόψαρα, καπόνια, λύχνους και χίλια δυο είδη ψαριών, που σήμερα σπανίζουν ή δεν υπάρχουν πια. Τί έγινε και χάθηκαν;

Στις βραχώδεις ακτές, έξω από τον Κόλπο, έβαζαν τη νύχτα βόλους με άλτα δίχτυα κι έφερναν το πρωί τις κάσες με πρώτης ποιότητας ψάρια. Τώρα αυτό το ψάρεμα δεν γίνεται πια, γιατί τα βράχια έμειναν μόνο με τους αχινούς. Τί έγινε και χάθηκαν;

Λίγο πιο βαθιά, στα μπλέματα (ανωμαλίες του βυθού) τα παραγάδια έβγαζαν ροφούς, βλάχους, στείρες, σφυρίδες, συναγρίδες, φαγκριά, σαλάχια, γαλέους κι όλ’ αυτά σε μεγάλα μεγέθη. Τώρα αποφεύγουν να ρίξουν παραγάδια γιατί δεν βγάζουν ούτε το δόλωμα. Τί έγιναν αυτά τα ψάρια;

Η απάντηση στα ερωτήματα είναι μία: Φταίει σ’ ένα βαθμό η ρύπανση, αλλά το μεγάλο μερίδιο το επωμίζεται η υπεραλίευση, η οποία προήλθε από τους εξής παράγοντες:

1. Η θορυβώδης εισβολή της τεχνολογίας στον αλιευτικό τομέα της παραγωγικής διαδικασίας. Όλες οι δουλειές γίνονται πια με τις μηχανές που δίνουν δυνατότητες στους ψαράδες να αλιεύουν όλα τα σημεία της υφαλοκρηπίδας, δίχως να φοβούνται το βάθος και τις ανωμαλίες του βυθού. Οι μεγάλης ιπποδύναμης μηχανές σέρνουν τα δίχτυα από μεγάλα βάθη και τα βυθόμετρα καθοδηγούν τα πλεούμενα με ασφάλεια ανάμεσα σε ανωμαλίες του βυθού.

2. Η εισβολή του πλαστικού στα δίχτυα. Πριν από πέντε-έξι δεκαετίες τα δίχτυα ήταν ακόμα βαμβακερά και τα σχοινιά τους με τζίβα ή τρίχα κατσίκας. Η αντοχή τους ήταν μικρή και η φθορά τους πολύ γρήγορη. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τα δίχτυα να είναι λιγότερα, για να στεγνώνουν τακτικά και να αποφεύγουν το σάπισμα. Αυτές οι δυσκολίες είχαν σαν επακόλουθο τη συντηρητικότερη χρήση τους.

3. Τα πλεούμενα ήταν μικρότερα, με μικρότερες ή καθόλου μηχανές, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ψαρεύουν με όλους τους καιρούς. Σήμερα έγιναν παντός καιρού και δουλεύουν όλες τις μέρες του χρόνου.

4. Η αλιευτική δραστηριότητα, όσο λιγοστεύει η αποδοτικότητά της, τόσο εντατικοποιείται. Τα σκάφη μεγάλωσαν και τελειοποιήθηκαν. Τα δίχτυα είναι μεγάλης αντοχής και δεν χρειάζονται πια στέγνωμα. Έτσι μπόρεσαν να διπλασιαστούν, να τριπλασιαστούν, να πολλαπλασιαστούν σ’ έναν φαύλο κύκλο, με επακόλουθο την καταστροφή. Όσο λιγοστεύουν τα ψάρια τόσο πληθαίνουν τα δίχτυα. Πέραν αυτού όμως, έρχεται σαν επακόλουθο και το φαινόμενο της παραβατικότητας. Όταν δεν βγαίνει το ψωμί νόμιμα, συμπληρώνεται παράνομα. Κι η Πολιτεία για να μην αναγκαστεί να πάρει δύσκολες αποφάσεις …κάνει τα στραβά μάτια!

5. Είναι αλήθεια πως κάποιοι νόμοι και αλιευτικοί κανονισμοί υπάρχουν. Το πρόβλημα είναι πως κι αυτοί οι λίγοι δεν τηρούνται. Πριν από λίγα χρόνια πάρθηκε ένα σωστό μέτρο κα απαγορεύτηκε το ψάρεμα με πεζότρατες στα ελληνικά παράλια, για να μην καταστρέφονται οι πληθυσμοί των μικρών σε ηλικία ψαριών. Θα περίμενε κανείς μια μικρή έστω βελτίωση στα αβαθή της υφαλοκρηπίδας. Το μέτρο όμως αποδείχτηκε αναποτελεσματικό γιατί το χώρο που άφησαν οι πεζότρατες έσπευσαν αμέσως να τον καλύψουν οι ανεμότρατες και τα γρι-γρι. Η νομοθεσία προβλέπει τα εργαλεία αυτά να ψαρεύουν σε βάθη από πενήντα μέτρα και πάνω. Αφού όμως τα ρηχά παρουσιάζουν μεγαλύτερο αλιευτικό ενδιαφέρον, τα βυθόμετρα εξασφαλίζουν την αποφυγή ζημιάς στα δίχτυα και ο υπηρεσιακός έλεγχος είναι ανύπαρκτος, γιατί να είναι κολλημένοι οι άνθρωποι στο γράμμα του νόμου; Οι νόμοι υπάρχουν, αλλά τα ανόητα ψάρια εξαφανίζονται! Μάλλον φταίνε τα ίδια, που πάνε μικρά-μικρά και μπλέκουν στα τυφλά δίχτυα του γρι-γρί, ή ανακατώνονται με τη σαβούρα στο σάκο της ανεμότρατας και ψοφάνε ομαδόν, για να πεταχτούν με τα φτυάρια στη θάλασσα, να θραφούν άκοπα και τα χαριτωμένα θαλασσοπούλια.

6. Τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου βρίσκονται στην αγκαλιά της τούρκικης ακτογραμμής, στην ίδια υφαλοκρηπίδα. Η ελληνική αλιευτική πολιτική διέπεται από ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Η Τουρκία έχει τη δική της νομοθεσία κι έτσι αν παρθεί κάποιο μέτρο, ίσως να ακυρώνεται από μια αντίθετη τούρκικη αντιληψη. Βλέπετε, οι θαλασσινοί οργανισμοί είναι απολίτιστοι και δεν ξέρουν από σύνορα…

7. Η κατάσταση αυτή εξελίσσεται σε έναν άσχημο ανταγωνισμό. Οι Τούρκοι με διαφορετική νομοθεσία και κανονισμούς, με εκσυγχρονισμένο, τα τελευταία χρόνια, αλιευτικό στόλο οργώνουν, κι αυτοί, ασύστολα την υφαλοκρηπίδα τους. Όταν όμως, για τα ψάρια τα εθνικά θέματα είναι λυμένα από κτίσεως κόσμου, καταλαβαίνουμε πως οι καταστροφές που γίνονται σ’ αυτούς έχουν αντίκτυπο και σ’ εμάς και τανάπαλιν. Αυτό είναι μια ακαταμάχητη δικαιολογία εκατέρωθεν για επιβεβλημένη προσπάθεια υπεραλίευσης: «Αμα δεις τσι τρων· του βιό σ’, τρώγι μι τα δυό σ’», όπως λέει η παραδοσιακή μας ρήση. Η ίδια νοοτροπία επικρατεί στους ψαράδες και στο επίπεδο του Κόλπου. Ξέρουν ότι το χειμώνα τα μπαρμπούνια και οι κουτσομούρες, αλλά και άλλα πολλά ψάρια, θα φύγουν στο πέλαγος με μεγάλες πιθανότητες να πιαστούν από τις ανεμότρατες, ελληνικές και τουρκικές. Γιατί λοιπόν να μην τα πιάσουμε τώρα που είναι στα χωράφια μας κι ας είναι και μικρά; Αν περιμένουμε να μεγαλώσουν… «Κάλλιο ένα και στο χέρι…». Αυτά όλα βέβαια δείχνουν κοινωνίες απορρυθμισμένες, που έχουν ήδη βαρέσει διάλυση. Μοιάζουν με επιχειρηματίες που κλείνουν την επιχείρηση και ξεπουλάνε όσο-όσο την πραμάτεια τους.

8. Μια ακόμη δυσκολία στο πρόβλημα της αλιείας προκαλείται από τους κανονισμούς της Ευρωπαϊκής αγοράς, οι οποίοι αποδείχνονται ακατάλληλοι για τις ελληνικές θάλασσες. Εδώ το παιχνίδι πρέπει να παιχτεί στις λεπτομέρειες και στις ιδιαιτερότητες των αμέτρητων τοπικών βιοτόπων. Οι βόρειες θάλασσες δεν έχουν ίδιες συνθήκες με τη Μεσόγειο, ιδιαίτερα με τη θαλπωρή της δαντελωτής ελληνικής ακτογραμμής και με την κοινωνική δομή των παράκτιων πληθυσμών. Για επιβεβαίωση αυτής της θέσης, ας πάρουμε την εφαρμογή του μέτρου της απόσυρσης των αλιευτικών σκαφών με σκοπό τη μείωση της αλιευτικής δραστηριότητας. Αποτέλεσμα: 1) Σοβαρή και άσκοπη χρηματική επιβάρυνση, 2) Αύξηση του αριθμού των αλιέων, 3) Αύξηση του αριθμού των αλιευτικών σκαφών, εκσυγχρονισμός τους και ως εκ τούτου ζημιογόνος για το οικοσύστημα, αύξηση της αποτελεσματικότητάς του, 4) Καταστροφή μιας πολιτισμικής πλευράς της χώρας μας, της ναυπηγικής παράδοσης του Αιγαίου. Καταστράφηκαν, ακατανόητα, πλήθος υπέροχα, ανεπανάληπτα παραδοσιακά σκαριά.