Στην πόλη της Μυτιλήνης το 400 π.Χ διεξάγεται μια σημαντική δίκη. Δικαστές είναι έξι άρχοντες από τη Μυτιλήνη και τρεις από τη Φώκαια. Η υπόθεση είναι ότι βρέθηκαν δύο κίβδηλα νομίσματα ένα στην αγορά της Μυτιλήνης και ένα στην αγορά της Φώκαιας. Τα νομίσματα ανακάλυψαν οι αργυραμοιβοί Μητρόδωρος και Αμφάρετος από τις παραπάνω πόλεις αντίστοιχα. Και οι δυο αργυραμοιβοί όταν ανακάλυψαν τα κίβδηλα νομίσματα στράφηκαν στους δυο επίσημους δοκιμαστές των πόλεών τους, οι οποίοι τα βρήκαν πράγματι ελαφρύτερα. Οι δοκιμαστές απευθύνθηκαν στη νόμιμη εξουσία της πόλης της Μυτιλήνης και επειδή τα νομίσματα είχαν το σήμα της Μυτιλήνης, σύμφωνα με τη συμφωνία των δύο πόλεων το δικαστήριο θα γίνει στη Μυτιλήνη. Υπόδικοι είναι ο Κέρνας* και οι δυο βοηθοί του. Μάρτυρες κατηγορίας ο Αμφάρετος (που ήρθε από τη Φώκαια), ο Μητρόδωρος και οι δυο δοκιμαστές (Απολλώνιος και Αρίσταρχος). Οι υπόδικοι θα προσπαθήσουν να αποδείξουν την αθωότητά τους.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Η Μυτιλήνη στην αιολική Λέσβο και η Φώκαια γύρω στο 520 π.Χ. στη μικρασιατική Ιωνία συνήψαν τη συνθήκη για την κοπή κοινού νομίσματος από ήλεκτρο, με ορισμένο βάρος και σταθερή αναλογία στα μέταλλα του κράματος. Το κοινό αυτό νόμισμα κυκλοφορούσε στις επικράτειες των δύο ανεξάρτητων πόλεων -κρατών, στις αποικίες τους και σε περιοχές, που επηρεάζονταν πολιτικά, οικονομικά και εμπορικά από τη Μυτιλήνη και τη Φώκαια. Η κοπή των νομισμάτων αποτελούσε μια πολιτική πρακτική , που διευκόλυνε τις εμπορικές συναλλαγές. Πρώτη η Μυτιλήνη, ύστερα από κλήρωση, άρχισε να κόβει ηλέκτρινα νομίσματα. Μεγάλη ποικιλία παραστάσεων υπήρχε στις δύο όψεις των νομισμάτων. Οι παραστάσεις αυτές αποτελούσαν επιλογή του αξιωματούχου υπαλλήλου του νομισματοκοπείου, που ήταν υπεύθυνος και για την ποιότητα και τη σωστή αναλογία των μετάλλων του κράματος των νομισμάτων. Μόνο στα νομίσματα της Φώκαιας υπάρχει το σήμα- σύμβολο της πόλης η φώκη (φώκια).

Σε περίπτωση παραχάραξης της ποιότητας, τους βάρους, της αναλογίας των μετάλλων ή των τύπων των νομισμάτων δικαστήριο αναλαμβάνει την επιβολή της ποινής στον υπαίτιο της κιβδηλείας (κέρναντα), ο οποίος πρέπει να προσαχθεί σε δίκη μέσα σε διάστημα έξι μηνών. Στην επιγραφή ορίζεται η σύνθεση του δικαστικού σώματος από άρχοντες της Μυτιλήνης και της Φώκαιας, επειδή ο υπόδικος είναι ένοχος και για τις δύο πόλεις. Η αναλογία των μελών του σώματος εξαρτάται από τον τόπο που γίνεται το αδίκημα. Όταν αποδειχθεί ότι η παραχάραξη έγινε σκόπιμα, τότε ο υπαίτιός της καταδικάζεται σε θάνατο. Στην περίπτωση που διαπιστωνόταν ότι η κιβδηλεία έγινε χωρίς την υπαιτιότητα του κέρναντος, τότε το δικαστήριο αποφασίσει για το πρόστιμο.

Για να επικυρώσουν την νομισματική τους συνθήκη οι δύο πόλεις την κατέγραφαν σε δύο μαρμάρινες στήλες, μια για κάθε πόλη. Το κείμενο για τη Μυτιλήνη γράφτηκε σε αιολική διάλεκτο και το κείμενο για τη Φώκαια σε ιωνική. Η κάθε στήλη ήταν τοποθετημένη στην πόλη της αντίστοιχα σε περίοπτη θέση στην Αγορά.

Ο ήλεκτρος αποτέλεσε το αποκλειστικό μέταλλο της νομισματοκοπίας του μικρασιατικού χώρου στα πρώτα πενήντα χρόνια της εφεύρεσης του νομίσματος. Τους εμπροσθότυπους των νομισμάτων διακοσμούν ζώα υπαρκτά (λιοντάρια, πετεινοί, βοοειδή) και φανταστικά (γρύπες, σφίγγες), φυτά έντομα, ενώ στις πίσω επιφάνειες «κτυπούν» ένα ή περισσότερα έγκοιλα τετράγωνα. Από τις αρχές του 6ου π.Χ., τους εμπροσθότυπους των νομισμάτων των περισσοτέρων ιωνικών νομισματοκοπείων διακοσμούν τα σύμβολα των πόλεων και των θεών που τις προστατεύουν. Ο ήλεκτρος είναι φυσικό κράμα χρυσού και αργύρου και υπάρχει στις όχθες των ποταμών Πακτωλού και Έρμου στη Μ. Ασία. Για την κοπή των νομισμάτων στη Μυτιλήνη χρησιμοποιήθηκε ήλεκτρος, που παρασκευαζόταν στο εργαστήριο με τεχνητό τρόπο με ορισμένη αναλογία χρυσού και αργύρου.

Πώς ξεχωρίζουν όμως τα νομίσματα της Μυτιλήνης και της Φώκαιας; Από τις διαφορετικές παραστάσεις στα νομίσματα, από εγχάρακτα γράμματα, δηλωτικά της πόλης ή του νησιού ( Μ, ΜΥΤΙ, ΛΕ για τα νομίσματα της Μυτιλήνης) και από το εικονιζόμενο κεφάλι του εμπροσθότυπου των νομισμάτων της Μυτιλήνης που βλέπει προς τα δεξιά ενώ των νομισμάτων της Φώκαιας στρέφεται προς τα αριστερά και στη μία πλευρά απεικονίζεται πάντα η φώκια, το σύμβολο της πόλης.

Η μεταφορά στο σήμερα

Το κάτω μέρος της ενεπίγραφης στήλης με τη νομισματική συνθήκη, σπασμένη σε δυο κομμάτια φυλάσσεται σήμερα στο παλιό κτήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου της Μυτιλήνης. Η επιγραφή εντοπίσθηκε εντοιχισμένη στο σπίτι του Δη. Καραπαναγιώτη κοντά στο σημερινό κάστρο από τον Ch. Newton, τον Άγγλο αρχαιολόγο και υποπρόξενο της χώρας του στη Μυτιλήνη το 1852. Μια έκτη από ήλεκτρο μπορεί ο επισκέπτης να δει σε προθήκη του ίδιου Μουσείου, ενώ μεγάλη ποικιλία των εκτών της Μυτιλήνης και της Φώκαιας βρίσκεται στα μεγάλα Μουσεία του κόσμου και στη διεθνή βιβλιογραφία. Μόνο ένας στατήρας από ήλεκτρο της Μυτιλήνης σώζεται στο Βρετανικό Μουσείο και χρονολογείται στο 440 π.Χ.. Από τους στατήρες της Φώκαιας δεν σώζεται κανένας μέχρι σήμερα. Η κοπή των νομισμάτων από ήλεκτρο στη Μυτιλήνη και στη Φώκαια σταμάτησε το 350 π.Χ..

* κέρνας : ετήσιος υπάλληλος του κράτους, υπεύθυνος για το προκανονισμένο κράμα χρυσού και αργύρου των νομισμάτων από ήλεκτρο. Από το ρήμα κερνάω, που αποτελεί αιολικό και ποιητικό τύπο του κεράννυμι: αναμειγνύω, σχηματίζω κράμα μετάλλων με λιγότερο χρυσό, νοθεύω.