Η οικονομική κρίση που βιώνει τα τελευταία 8 χρόνια ο τόπος μας δεν είναι ένα γεγονός πρωτόγνωρο. Στο παρελθόν διάφορες χώρες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, δοκιμάστηκαν από περιόδους οικονομικής ύφεσης, που κατά κανόνα συνοδεύονται από αύξηση της ανεργίας, μείωση των εισοδημάτων και υποβάθμιση της ποιότητας ζωής.

Αδιαμφισβήτητα, η μεγαλύτερη οικονομική κρίση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 1929 με το μεγάλο κραχ του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης και εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη, επηρεάζοντας τις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Η Λέσβος δεν έμεινε αλώβητη από αυτά τα γεγονότα, και έτσι στις αρχές της δεκαετίας του 1930, με νωπές ακόμη τις πληγές από τη μικρασιατική καταστροφή και την απώλεια του ζωτικού οικονομικού χώρου της μικρασιατικής ενδοχώρας, κλήθηκε να αντιμετωπίσει και τα προβλήματα που συσσώρευε η παγκόσμια οικονομική ύφεση. Στο παρόν άρθρο παρακολουθούμε ένα από τα επεισόδια της περιόδου στο νησί μας, την εξέγερση των πεινασμένων κατοίκων του Πολιχνίτου το Μάρτη του 1932. Οδηγός μας, τα δημοσιεύματα δύο τοπικών εφημερίδων, του Ελεύθερου Λόγου και του Ταχυδρόμου, που αποτυπώνουν τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στον Πολιχνίτο και στη Λέσβο στις αρχές της δεκαετίας του 1930, τα προβλήματα επιβίωσης μεγάλης μερίδας των κατοίκων, αλλά και προτεινόμενες λύσεις από τους ιθύνοντες. Τα δημοσιεύματα υπογράφονται στο μεν Ταχυδρόμο από περιοδεύοντα ανταποκριτή ή από τον ανταποκριτή της εφημερίδας στον Πολιχνίτο (υπογράφει ως Τραπεριανός[1]), στο δε Ελεύθερο Λόγο από τον Γ. Κονδύλη, απεσταλμένο της εφημερίδας στον Πολιχνίτο με σκοπό να καλύψει τα συμβάντα.

Στις αρχές του 1932 ολόκληρο το νησί της Λέσβου βυθίζεται στην οικονομική κρίση, με τη φτώχεια και την ανεργία να πλήττουν ευρύτερες πληθυσμιακές ομάδες, τόσο στην πόλη όσο και στην ύπαιθρο. Όπως σημειώνει όμως η εφημερίδα Ελεύθερος Λόγος[2] πουθενά στο νησί η κρίση δεν είναι τόσο οξυμένη όσο στον Πολιχνίτο. Οι ανταποκριτές των δύο εφημερίδων είναι αρκετά αναλυτικοί για τους παράγοντες που επέδρασαν καταλυτικά στο να πάρει τέτοια δραματική μορφή η όξυνση της οικονομικής κρίσης στον Πολιχνίτο. Ως τέτοιοι αναφέρονται:[3]

• Η χαμηλή ποσοτική και ποιοτική παραγωγή αγροτικών προϊόντων στην περιφέρεια Πολιχνίτου κατά την τελευταία τετραετία.
• Η υποτίμηση της αξίας των αγροτικών προϊόντων, ιδιαίτερα του λαδιού και του καπνού, και η αδυναμία διάθεσής τους σε συμφέρουσες τιμές. Σε συνδιασμό δε με τη χαμηλή παραγωγή των τελευταίων ετών οδήγησε σε συσσώρευση των αγροτικών χρεών, η εξόφληση των οποίων κατέστη αδύνατη.
• Η ανάπτυξη της τοκογλυφίας ως απόρροια της αδυναμίας δανεισμού μεγάλου μέρους των αγροτών από την Αγροτική Τράπεζα. Το κύκλωμα της τοκογλυφίας στον Πολιχνίτο πήρε πολύ μεγάλες διαστάσεις, κατέληξε στις δικαστικές αίθουσες της Μυτιλήνης, ενώ δαπανήθηκαν τεράστια ποσά σε δικαστικούς αγώνες τα οποία έλειψαν από την τοπική οικονομία.
•  Οι συνεχείς κοματικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις, που είχαν σαν αποτέλεσμα οι προύχοντες και οι πρόκριτοι του Πολιχνίτου να έχουν εγκαταλείψει κάθε ενδιαφέρον για το κοινό καλό.
• Η έλλειψη ρευστότητας και κεφαλαίων λόγω της σχετικά μικρής βιομηχανικής βάσης αλλά και της άρνησης της Αγροτικής Τράπεζας να συνεχίσει το δανεισμό στους υπερχρεωμένους αγρότες. Έτσι, οι καλιεργητές αδυνατούν να καλιεργήσουν τα χωράφια τους.
• Οι καθυστερήσεις στην κατασκευή των προσφυγικών κατοικιών.
• Η αναστολή των εργασιών στις αλυκές.
• Το σταμάτημα των εργασιών επισκευής των κοινοτικών δρόμων.

Ως αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων, μεγάλα τμήματα του πληθυσμού στον Πολιχνίτο  έχουν χρεοκωπήσει και υποφέρουν από την πείνα, ιδιαίτερα δε κατά τη διάρκεια του Φεβρουαρίου 1932 πολλές οικογένειες για εβδομάδες στερήθηκαν και το ψωμί. Οι άνεργοι και οι φτωχοποιημένοι αγρότες επισκέπτονται τακτικά τον Αστυνομικό Σταθμό και τις Κοινοτικές αρχές ζητώντας δουλειά, λαμβάνουν υποσχέσεις χωρίς όμως κάποιο αντίκρυσμα.

Το πρωί της Δευτέρας 7/3/1932 ομάδα ανέργων συνάντησε και εξέθεσε τα προβλήματά της στο Διοικητή του Τμ. Χωροφυλακής Αγιάσου που βρίσκονταν στον Πολιχνίτο, ο οποίος υποσχέθηκε να φροντίσει για την καταπολέμηση της ανεργίας καλώντας σε σύσκεψη του προκρίτους του Πολιχνίτου.[4] Το βράδυ της ίδιας ημέρας περίπου 50 άνεργοι συγκεντρώνονται έξω από το Σταθμό Χωροφυλακής Πολιχνίτου.[5] Ο Σταθμάρχης παρακάλεσε τους συγκεντρωμένους να περιμένουν μερικές μέρες και υποσχέθηκε και αυτός να φροντίσει για την καταπολέμηση της ανεργίας.

Το πρωί της Τρίτης 8/3/1932, περίπου 200 άνεργοι και πεινασμένοι αγρότες συγκεντρώνονται εκ νέου μπροστά στον Αστυνομικό Σταθμό φωνάζοντας συνθήματα:[6] «Θέλουμε δουλειά! Θέλουμε δουλειά όσα-όσα. Βρωμίσαν τα χνώτα μας από την πείνα». Το πλήθος διαλύεται μετά από νέες υποσχέσεις του Αστυνομικού Σταθμάρχη ότι θα φροντίσει να τους δοθεί δουλειά.

Όμως, το απόγευμα της ίδιας ημέρας πολυπληθείς ομάδες ανέργων εξορμούν από διάφορες συνοικίες του Πολιχνίτου στην αγορά και σχηματίζουν τεράστια διαδήλωση φωνάζοντας «θέλουμε δουλειά και ψωμί».[7] Όλα τα καταστήματα έκλεισαν αμέσως, ιδιαίτερα φούρνοι και παντοπωλεία, φοβούμενοι επεισόδια και λεηλασίες. Ο όγκος της πορείας συνεχώς μεγάλωνε και όταν έφθασε έξω από τον Αστυνομικό Σταθμό αριθμούσε πάνω από 1000 διαδηλωτές, μεταξύ των οποίων πολλοί γέροντες και γυναίκες με παιδιά. Ο Αστυνομικός Σταθμάρχης Παπαδογιάννης ζητά να εκλεγεί μια επιτροπή των διαδηλωτών προκειμένου να εισέλθουν στο Σταθμό για συζητήσεις. Στην επιτροπή συμμετέχουν οι Βασίλειος Σταυρέλλης, Γεώργιος Καρατζάνος, Ευστράτιος Κανδύλης, Παναγιώτης Παπαφιλλίπου και Ευστράτιος Νταγκλής.[8] Ο Παπαδογιάννης αναλαμβάνει πρωτοβουλία προμήθειας ψωμιού από τους φούρνους προκειμένου να το διανείμει σε οικογένειες με μεγάλη ανάγκη.[9] Μετά τη συνάντηση στο πλήθος μιλά ο Βασ. Σταυρέλλης, ο οποίος αναλύει τους σκοπούς της συγκέντρωσης, και απειλεί με κάθοδο των διαδηλωτών στη Μυτιλήνη αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα. Μάλιστα, αρκετοί διαδηλωτές αρνούνται τη βοήθεια Παπαδογιάννη δηλώνοντας ότι δεν είναι ζητιάνοι αλλά θέλουν δουλειά.[10] Μετά την ομιλία το πλήθος διαλύεται με προοπτική να επανέλθει την επόμενη με νέες κινητοποιήσεις. Ο ανταποκριτής του Ελεύθερου Λόγου κλείνει το δημοσίευμά του αναδεικνύοντας το πόσο τραγική και επείγουσα είναι η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί: «Η περίστασις επείγει, οι δε αρμόδιοι πρέπει συντομότατα να κινηθούν, γιατί κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί για την τάξιν και την ασφάλειαν των ατόμων στον Πολιχνίτο, ύστερα από τη δημιουργειθήσα αυτή ατμόσφαιρα. Ένας σπινθήρας και τα πάντα γίνονται στάχτη. Αρμόδιοι κινηθήτε πριν να είνε τελείως πλέον αργά.»[11]

Από την επόμενη όμως ξεκινά η καταστολή του κινήματος. Φθάνουν στον Πολιχνίτο ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις από Αγιάσο και Μυτιλήνη συνοδευόμενοι από μυστικά όργανα της καταδιώξεως.[12] Συλλαμβάνονται ως πρωταίτιοι οι Σ. Στεφανής, Παν. Λιαδέλλης ή Τσολάκης, Γεώργ. Αντωνάκας, Βασ. Σταυρέλλης, Ευσ. Καραπιπέρης, Γεώργιος Ζούρος και Αλεκ. Καραπαυλίδης οι οποίοι μεταφέρονται στη Μυτιλήνη.[13] Η τρομοκρατία θα συνεχιστεί τους επόμενους μήνες. Θορυβημένοι προύχοντες συστήνουν τον Εθνικό Σύλλογο με στόχο την καταπολέμηση του κομμουνιστικού κινδύνου που κατ’ αυτούς κρύβεται πίσω από την εξέγερση.[14] Χαρακτηριστικό δε του κλίματος καχυποψίας και τρομοκρατίας που επικρατεί είναι οι φήμες που κυκλοφορούν «ότι το βράδυ της Ανάστασης μέλη του Εθνικού Συλλόγου – ίσως και οπλισμένα – ήταν διασκορπισμένα ανάμεσα στο πλήθος για την αποκατάσταση της τυχόν παραβιασθησομένης κοινής ησυχίας» από ταραχοποιά στοιχεία.[15]

Εντούτοις, οι αρθρογράφοι του Ελεύθερου Λόγου και του Ταχυδρόμου επιμένουν ότι η τραγική οικονομική κατάσταση των κατοίκων του Πολιχνίτου ήταν αυτή που πυροδότησε την κοινωνική έκρηξη και όχι πολιτικές σκοπιμότητες και επιδιώξεις. Είναι δε βέβαιο ότι αυτές θα επαναληφθούν στο μέλλον αν δεν ληφθούν κατάλληλες πρωτοβουλίες για το άνοιγμα δουλειών. Ο αρθρογράφος του Ελεύθερου Λόγου προχωρά ακόμη περισσότερο και προτείνει ένα συνδιασμό κυβερνητικών παρεμβάσεων και πρωτοβουλιών του ιδιωτικού τομέα για την υπέρβαση του αδιεξόδου. Σε αυτές περιλαμβάνονται:[16]

• Άμεση έναρξη εργασιών για την ανέγερση προσφυγικού αλιευτικού και γεωργικού συνοικισμού (60 συνολικά κατοικιών).
• Επαναλειτουργία της αλυκής Πολιχνίτου, στην οποία εκτιμάται ότι μπορούν να απασχοληθούν 200 άτομα. Η λειτουργία της αλυκής είχε σταματήσει δύο χρόνια πριν (μαζί με άλλες αλυκές του κράτους) λόγω της υπερ-παραγωγής άλατος και για την απορρόφηση των αποθεμάτων.
• Σύναψη Κοινοτικού δανείου για τη συνέχιση των εργασιών διαρρύθμισης του μονομελούς Πλημμελιοδικείου. Έτσι και θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν για την αποπεράτωσή του και με τη λειτουργία του οι κάτοικοι του Πολιχνίτου δεν θα χάνουν μεροκάματα προκειμένου να μεταβούν στη Μυτιλήνη για να εκδικασθούν οι υποθέσεις τους.
• Επισκευή και διαρρύθμιση της εσωτερικής και αγροτικής οδοποιίας του Πολιχνίτου.
• Καλλιέργεια των κτημάτων των πλουσίων.

Ογδονταπέντε χρόνια μετά, βιώνοντας την σημαντικότερη οικονομική κρίση του 21ου αιώνα, οι ομοιότητες που αναδεικνύνονται με εκείνα τα μακρινά γεγονότα είναι εκπληκτικές, ιδιαίτερα όσον αφορά το πώς οι οικονομικές κρίσεις διαχέονται και στις πιο απομακρυσμένες γωνιές του πλανήτη, το πώς πλήττονται οι πλέον αδύναμες περιοχές, στις οποίες για διάφορους λόγους έχει διαλυθεί η παραγωγική βάση και κυριαρχούν οι κοματικές αντιπαραθέσεις, τα αδιέξοδα που δημιουργούνται στα φτωχότερα και πιο ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού, η διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής και η αδιαφορία των πλέον εύπορων τάξεων για τα φτωχότερα στρώματα, η ένταση της καταστολής και των πολιτικών αντιπαραθέσεων, αλλά και η αναγκαιότητα επενδύσεων από το δημόσιο και ιδιωτικό τομέα προκειμένου να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και να σπάσει ο φαύλος κύκλος της ύφεσης.

[1] Πρόκειται για τον Πολιχνιάτη λαογράφο και συνεργάτη τοπικών εφημερίδων Χαρίλαο Καρατζάνο.

[2] Ελεύθερος Λόγος 10/3/1932

[3] Ελεύθερος Λόγος 10 και 13/3/1932, Ταχυδρόμος 13/3/1932

[4] Ελεύθερος Λόγος 10/3/1932

[5] Ελεύθερος Λόγος 10/3/1932

[6] Ταχυδρόμος 10/3/1932

[7] Ελεύθερος Λόγος 10/3/1932, Ταχυδρόμος 10/3/1932

[8] Ελεύθερος Λόγος 10/3/1932

[9] Ταχυδρόμος 10/3/1932

[10] Ελεύθερος Λόγος 10/3/1932

[11] Ελεύθερος Λόγος 10/3/1932

[12] Ελεύθερος Λόγος 12/3/1932

[13] Ελεύθερος Λόγος 11 και 12/3/1932, Ταχυδρόμος 13/3/1932

[14] Ταχυδρόμος 21/5/1932

[15] Ταχυδρόμος 21/5/1932

[16] Ελεύθερος Λόγος 16, 18 και 19/3/1932